Cadlidoonaha daal allaa baday

Miisaanka maansada iyo sida qalinka loogu ilaalin karo waxa u mudan ee maansada ka gaaryeela hadal caadi loo dareeriyo waa jaandhaca(rhythm) samaynaya muusiqa dahsoon ee dhegtu haleelayso. Soomaalidu, ilaa maanta oo uu far-qoraal jiro, maansada dhegta ayey ku maashaa. Haddii lagu luuqeeyo iyo haddii kale ba, waxay ku garato ee ay tiraabta kaga soocdaa waa jaandhaca muusiga ay dhegtu maqlayso. Haddii sadarka maanseed qoran yahay oo aad asaga oo aammusan akhriyeyso, sidee lagu garan karaa ama dhegtu ku qaban kartaa unugyadii jaandhaca maansada? Marka aynu akhriyeyno hadal qoran, waxaynu adeegsannaa indhaha, hayeeshee dhegahuna meesha kama maqna. Waayo haddii aad kor u qaaddo codka is-maqashay, haddii kale na kollay duunkaaga hoose wuu hadlayaa oo si baad isu maqlaysaa. Sidaa darteed, miisaanka maanseed, qofkii dhadhan u leh, kama lumo. Hayeeshee, qoridda afku waa ka xor xeerka miisaanka maansada. Ereygu waxa uu ka qormaa xarfaha uu ka koobmo, shibbane iyo shaqalba. Hadalka dareersan ama tiraabta ah, waxaad u qortaa sida dhawaqiisu yahay. Tusaale ahaan, “Haddii aan la is- xistiyahayn” iyo “Haddaan lays xistiyihayn” labada siyood ba ku bannaan. Haddii ay noqoto maanso waxay u qormi kartaa sidan oo keli ah: “Annagu xoogsataan nahay haddaan lays xistiyihayne”. Sidan dambe waxay ku fadhidaa miisaankii gabayga; tiradii shaqallada iyo alannada iyo habkii israacooda ayaa sidaas ku buuxsamaya; jaandhacii muusiqa sadarka gabayga ah ayaa asagu na sugmaya. Haddii aynu sida hore u noqono miisaankii wuu jabayaa, jaantii na way lumaysaa.

Marar badan oo aan meelo ka akhriyey maansooyin qoran, waxaa iga hortimid xaqiiqo ah in aan xeerka asaasiga ee farqoraalku, si joogto ugu hoggaansamin miisaanka maansada. Ka dib waxaan is-idhi arrintani malaa waxay faraysaa in maansada loo qoro hab gaar ah oo miisaanka lagu xaslado. Waxay dadka qaarkii ku doodi karaan qoridda afku waxay maansada ka xoraynaysaa dabar aan maanta loo baahnayn oo waxaa soo bixi karta maanso aanay xayiraynin xeerarka miisaanka iyo xarafraacu. Male ma aha ee fikraddaas dad baa qaba; aniga se ila ma toosna. Waxa aan rumaysanahay, haddii miisaanku meesha ka baxo, inaan maanso jiraynin, waayo jaandhaca muusiqa maansadu waa rukun muhiim ah. Waa run oo asadoodanka suugaaneed iyo hummaagyadiisu, waa rukun kale, ku mase gaar aha rukunkaasi maansada; suugaanta tiraabtu na taas way la wadaagtaa. Sidaas darteed, si aanay maansadu u la mid noqon tiraabta, waa in marka la qorayo, miisaankeeda la dhawro. Waxaa ka duwan xarafraaca oo haddii laga tago maansonnimadu ma baxayso. Buraanburka haweenka ayaa ka marag ah.

Miisaanka waxaa badi ba jabiya shaqal ama shaqallo dheeraad ah oo gala beydka ama sadarka (meeriska na waa qaarkii yidhaahdaan) . Alan ama alanno na waa la odhan karaa oo waa la mid, waayo shaqalku, kiisa gaaban iyo kiisa dheeriba wuxuu ku xidhiidhaa xaraf shibbane ah. Haddii dheeraadku qalad u galay waa laga gooyaa oo mushkilad laga hadlaa ma jirto, waxaa se jira xaraf ama xarfo ereyga ka mid ah oo miisaanka dheeraad ku noqda. Maansoyahanka ruugcaddaaga ahi wuu yaqaan xarfahaas oo tixdiisa wuu ka tifaa. Tusaale ahaan, Axmed Macallin Jaamac waxa uu carrabka dameerka ku odhanayaa: Cirka oo xidaga lay (leh bay) culays nagu xammaalaane.

Ayagoo (ayaga oo) xashimo buuxsaday (buuxsaday bay) na xujuraayaane.

U fiirso, asalku waa sida qaansooyinka ku jirta, miisaanka maansadu se wuxuu ku toosayaa sida hore ee uu halabuuruhu ba tifgooyey.

Waxa ay i la noqotay in aan jaro xarfaha miisaanka ku dheeraadka noqonaya, ka dibna aan meeshoodii dhigo caalamaddan(‘) oo aan leeyahay waa tif. Sida curiyaha tixahu codka ugu tifay ayaan anigu na qalinka ugu tifay. Sidaas owgeed waxa aan u qoray sidan:

Cirka oo xiddigo la’y culays nagu xammaalaane….

Iyag’oo xashimo buuxsada’y na xujuraayaane…

Annagu xoogsataa nahay hadd’aan la’y’s xistiyihayane